Kaszel jest jednym z objawów jakie dopadają każdego z nas co jakiś czas. Najczęściej pojawia się on w wyniku przeziębienia lub innej infekcji dróg oddechowych np. zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli.  Choroby te zwykle przechodzą samoistnie. Czasami sprawa ciągnie się albo nasila i trzeba ją wtedy przegonić np. za pomocą antybiotyku.

Nie zawsze jednak jest tak, że kaszel jest spowodowany infekcją. Jest całe mnóstwo chorób nieinfekcyjnych przebiegających z kaszlem. Co za tym idzie antybiotyk sam w sobie nie jest lekiem na kaszel. Zanim zaczniemy leczyć kaszel trzeba postawić rozpoznanie – znaleźć jego przyczynę.

W poniższym artykule opisuję najważniejsze z przyczyn kaszlu i wymieniam je podzielone na grupy w zależności od tego jak długo kaszel się utrzymuje. Przeczytaj – może uda Ci się odgadnąć jaka jest przyczyna Twojego kaszlu? Zapraszam do lektury!

CO TO JEST KASZEL?

Kaszel jest odruchem będącym próbą oczyszczenia, „odetkania” dróg oddechowych. Drogi oddechowe mogą być częściowo zablokowane przez plwocinę (wydzielinę, flegmę), ciało obce (np. połknięty orzeszek ziemny), dym papierosowy lub inne chemikalia. Przeszkodę w swobodnym przepływie powietrza może również stanowić guz (np. ropień, nowotwór) zamykający ich światło, choć zdarza się to niewspółmiernie rzadko w stosunku do innych przyczyn.

JAKIE SĄ OBJAWY ALARMUJĄCE?

Do lekarza rodzinnego trzeba zgłosić się pilnie jeśli kaszel występuje dłużej niż 3 tygodnie i/lub towarzyszą mu następujące objawy:
– duszność (uczucie braku powietrza)
– krwioplucie (odkrztuszanie wydzieliny z krwią lub samej krwi)
– chudnięcie (nie związane ze zmianą diety)
– stany podgorączkowe lub gorączka
– nocne poty.

CO TO JEST KASZEL OSTRY, PODOSTRY I PRZEWLEKŁY?

W zależności od czasu jak długo kaszel się utrzymuje medycznie dzieli się go na:
– ostry – występuje do 3 tygodni
– podostry – od 3 do 8 tygodni
– przewlekły – ponad 8 tygodni.

JAKIE SĄ CZĘSTE PRZYCZYNY OSTREGO KASZLU (UTRZYMUJE SIĘ DO 3 TYGODNI)?

Infekcja górnych dróg oddechowych (np. przeziębienie, zapalenia gardła, zapalenie krtani)

Najczęstsza przyczyna ostrego kaszlu. W zdecydowanej większości powodowana przez wirusy. Zwykle ma charakter samoograniczający się i przechodzi bez leczenia. Objawy ogólne (osłabienie, rozbicie, podwyższona temperatura) przechodzą zwykle po kilku dniach – kaszel może utrzymywać się do 3 tygodni.

Infekcja dolnych dróg oddechowych (np. zapalenie tchawicy, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc)

Zdarza się rzadziej. Zapalenie płuc może być spowodowane przez wirusy, bakterie, grzyby i często wymaga konkretnego leczenia. Trzeba o nim pomyśleć gdy pojawia się utrudniony lub przyspieszony oddech i wysoka gorączka. W przypadku zapalenia krtani na pierwszy plan wysuwa się zmieniony głos, chrypka. W zapaleniu oskrzeli bardzo często dominującym objawem jest uporczywy, o dużej intensywności kaszel.

Astma (dychawica oskrzelowa)

Często występuje o osób ze skłonnością do alergii np. pyłkowicy (uczulenie na sezonowo występujące np. pyłki roślin). Kaszel z towarzyszącymi świstami i furczeniami pojawia się zwykle w nocy. Ponadto może nasilać się pod wpływem wysiłku fizycznego i kontaktu z zimnym powietrzem. W momencie gdy osoba chorująca na astmę złapie infekcję np. przeziębienie dochodzi do nasilenia objawów czyli zaostrzenia astmy.

Substancje drażniące

Dym papierosowy lub opary chemiczne powodują podrażnienie dróg oddechowych i w efekcie kaszel.

JAKIE SĄ CZĘSTE PRZYCZYNY PODOSTREGO KASZLU (UTRZYMUJE SIĘ OD 3 DO 8 TYGODNI)?

Poinfekcyjna nadreaktywność oskrzeli

Po przebyciu infekcji przebiegającej z kaszlem (zwłaszcza jeśli był on uporczywy) czasami dochodzi do porządnego podrażnienia – uszkodzenia nabłonka dróg oddechowych. Organizm zwalczył już drobnoustrój (wirusa czy bakterię), ale drogi oddechowe nie zdążyły się jeszcze w pełni zregenerować i odbudować. Medycznie mówi się, że są reaktywne. Znaczy to tyle, że pod wpływem kontaktu np. z zimnym powietrzem, zapachem perfum czy innym czynnikiem, który normalnie nie powoduje kaszlu, kaszle się. Sprawa zwykle przechodzi samoistnie, ale może trwać nawet do 8 tygodni.

Krztusiec (whooping cough)

Choroba wywoływana przez bakterię. Przez pierwsze dwa tygodnie może przebiegać podobnie do zwykłego przeziębienia. Po tym czasie pojawiają się napady intensywnego kaszlu – kaszle się seriami, raz za razem, aż do utraty tchu. Choroba bardzo łatwo przenosi się droga kropelkową i jest szczególnie groźna dla najmłodszych dzieci. Można jej zapobiegać dzięki szczepieniom.

Infekcja wywołana bakterią atypową: Chlamydia pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae.

Bakterie te często powodują infekcje przebiegające skąpoobjawowo. Nie ma wysokiej gorączki, nie ma uczucia rozbicia, czy bólu głowy jak w przeziębieniu, ale występują nawracające katary, dyskomfort w gardle i ciągnące się tygodniami chrząkanie, chrypka, suchy kaszel. Może dojść do pojawienia się objawów jak w alergii np. kichanie, łzawienie, pokrzywka. Czasami dochodzi do rozwoju zapalenia płuc.

Gruźlica płuc.

O chorobie trzeba pomyśleć gdy przewlekającemu się produktywnemu (mokremu) kaszlowi towarzyszą objawy takie jak ból w klatce piersiowej, krwioplucie, gorączka, dreszcze, nocne poty, chudnięcie, bladość, znaczne osłabienie.

JAKIE SĄ CZĘSTE PRZYCZYNY PRZEWLEKŁEGO KASZLU (UTRZYMUJE SIĘ PONAD 8 TYGODNI)?

Zespół zatokowo-oskrzelowy (postnasal drip)

Jest to sytuacja kiedy wydzielina (śluz, katar, flegma) spływa z nozdrzy po tylnej ścianie gardła. Spływanie wydzieliny prowokuje odruch kaszlowy. Sprawa nasila się zwykle w pozycji leżącej – w nocy. Zespół ten mogą powodować np. alergia, (pyłkowica), polipy nosa, infekcje np. zapalenie zatok.

Choroba refluksowa przełyku (GERD)

Choroba polega na cofaniu się treści pokarmowej, gazów z żołądka do przełyku. Treść ta ma działanie drażniące i może powodować kaszel. Kaszel często nasila się po spożyciu posiłków (zwłaszcza tłustych i obfitych) lub w nocy podczas leżenia na wznak. Chorobie towarzyszy dyskomfort w nadbrzuszu, zgaga, odbijanie się. Czasami rozpoznanie jest trudne, bo jedynym objawem może być suchy kaszel.

Astma

Podobnie jak z chorobą refluksową przełyku – jeśli astma objawia się jedynie występowaniem suchego kaszlu rozpoznanie może być trudne. W sytuacji kiedy astma jest źle leczona (za małe dawki leków, brak regularnego ich stosowania) kaszel może utrzymywać się miesiącami.

Kaszel polekowy

W praktyce najczęściej obserwuję kaszel występujący po lekach na nadciśnienie tętnicze należących do grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny (ACE) np. enalapril, ramipril, perindopril itd. Jeśli męczy Cię długotrwały kaszel i bierzesz jakiekolwiek leki – poczytaj ulotki (działania niepożądane).

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)

Choroba występuje głównie u osób palących papierosy. Powoduje nieodwracalne uszkodzenie płuc. Objawia się kaszlem oraz narastającą (często przez lata) dusznością i osłabieniem. Podobnie jak w astmie może dochodzić do zaostrzenia np. w przebiegu grypy.

Narażenie na bierne palenie i inne czynniki drażniące

Nie trzeba samemu palić papierosów. Wystarczy, ze ktoś w Twoim domu pali. Już sam kontakt z dymem może powodować przewlekły kaszel. Wielokrotnie spotkałem się z rodzicami kilkuletnich dzieci biegającymi z maluchami od lekarza do lekarza, bo np. u Zosi od pół roku utrzymuje się kaszel i nic nie pomaga. Rodzice Ci zapytani o palenie w domu kiwają przecząco głowami, albo tłumaczą się, że wychodzą na balkon, nie palą przy dziecku i inne bajki. Czasami zdarza się, że jadę do nich na wizytę domową, bo Zosia ma zapaleniem oskrzeli i co się okazuje? Zaduch tytoniowy panujący w mieszkaniu wyczuwam już przez dziurkę od klucza.

Jak ktoś chce palić, ma dziecko i nie chce mu robić krzywdy, to na każdego papierosa powinien wychodzić przed dom, po powrocie wziąć prysznic z dokładnym myciem głowy (najlepiej 3 razy) oraz wszystkie ciuchy wygotować przez 2 godziny w pralce. Wtedy jego dziecko nie jest narażone na bierne palenie. Jeśli w przedpokoju wisi na wieszaku kurtka Mamusi albo Tatusia cuchnąca papierosami, to już wystarczy żeby dziecko było biernym palaczem = częściej z tego powodu chorowało.

JAKIE SĄ RZADSZE PRZYCZYNY KASZLU?

Ciało obce

Jedzenie po połknięciu powinno trafić do przełyku i żołądka, czasami jednak może wpaść do tchawicy. Sprawa dotyczy głównie najmłodszych dzieci i orzeszków ziemnych, koralików, klocków lego itd. Około 50 % przypadków zaaspirowania ciała obcego pozostaje niezauważonych przez rodziców i opiekunów. O obecności ciała obcego w dolnych drogach oddechowych trzeba pomyśleć, gdy długo utrzymuje się kaszel, stan podgorączkowy, w badaniu lekarz stwierdza jednostronne zmiany osłuchowe (występują nad płucem prawym lub lewym).

Rak płuc

Największy wpływ na ryzyko zachorowania ma palenie papierosów – także bierne. Głównymi objawami są kaszel, krwioplucie, ból w klatce piersiowej z towarzyszącym osłabieniem, chudnięciem, stananem podgorączkowym. Często do rozpoznania dochodzi w wyniku zapalenia płuc u osoby mającej na koncie kilkadziesiąt paczkolat (1 paczkorok = wypalanie jednej paczki (20 sztuk) papierosów na dobę przez jeden rok).

Mukowiscydoza (cystic fibrosis)

 Choroba genetyczna występująca u około 1/2500 osób. Objawia się tym, że organizm produkuje nadmiernie lepki śluz, który utrudnia funkcjonowanie m.in. układu oddechowego i pokarmowego. Zaleganie śluzu powoduje występowanie przewlekłego, napadowego kaszlu, skłonność do zapaleń oskrzeli i nawracających zapaleń płuc.

Odma opłucnowa (pneumothorax)

Wtargnięcie powietrza lub innych gazów do jamy opłucnowej. Spowodowana jest najczęściej uszkodzeniem miąższu płucnego lub przediurawieniem ściany klatki piersiowej. Stan zagrożenia życia. Objawia się zwykle nagle występującym silnym, kłującym bólem w klatce piersiowej z towarzyszącą dusznością, suchym kaszlem i osłabieniem. Wymaga pilnej interwencji chirurgicznej.

Rozstrzenie oskrzeli

Choroba w przebiegu której dochodzi do nieodwracalnego rozszerzenia światła oskrzeli w wyniku uszkodzenia ich ściany. Objawia się długotrwałym, uporczywym kaszlem z odkrztuszaniem dużej ilości wydzieliny (czasami z domieszką krwi) i stopniowo narastają dusznością.

Zatorowość płucna (pulmonary embolism)

Choroba polega na zwężeniu lub zamknięciu światła tętnicy płucnej lub jej rozgałęzień (naczynia krwionośne doprowadzające krew do płuc) przez materiał zatorowy – najczęściej skrzeplinę. Objawia się dusznością i bólem w klatce piersiowej nasilającym się podczas oddychania. Ponadto może występować krwioplucie.

JAKIE BADANIA MOŻNA ZROBIĆ?

Decyzję o potrzebie wykonania badań dodatkowych lekarz podejmuje na podstawie wywiadu oraz badania fizykalnego. W przypadku kaszlu ostrego zwykle nie ma potrzeby wykonywania badań, bo postawienie prawidłowego rozpoznania jest proste. Jeśli kaszel trwa dłużej niż 3 tygodnie powinno wykonać się prześwietlenie klatki piersiowej (RTG płuc). Jeśli występują objawy alarmujące takie jak: kaszel z domieszką krwi, chudnięcie, nocne poty, duszność – trzeba podjąć szybkie działania w celu wykluczenia obecności poważnych schorzeń takich jak np. gruźlica czy rak płuc. Celem ustalenia rozpoznania przyczyny kaszlu poza RTG, wykonuje się badania z krwi np. morfologia z rozmazem, OB, CRP, przeciwciała np. w kierunku krztuśca, spirometrię celem wykluczenia astmy lub pHmetrię celem wykluczenia refluksu żołądkowo-przełykowego. Niekiedy konieczne są inne wysokospecjalistyczne badania.

JAKIE LECZENIE MOŻE BYĆ ZAPROPONOWANE?

Leczenie kaszlu zależy od przyczyny go powodującej. W przypadku przeziębienia wystarczą domowe sposoby takie jak picie dużej ilości płynów np. herbaty z lipą i miodem. Kaszel wycofa się samoistnie do trzech tygodni. Osobom palącym papierosy zaleca się rzucenie palenia. W astmie i POChP stosuje się inhalacje i leki wziewne. W przypadku kaszlu polekowego trzeba odstawić leki i zamienić go na inny. Ciężkie infekcje np. zapalenie płuc leczy się antybiotykiem. W przypadku postnasal drip zwykle dobrze sprawdzają się sterydy donosowe. W przebiegu choroby refluksowej przełyku poprawę przynosi zmiana diety, zgubienie zbędnych kilogramów, unikanie alkoholu i lek na nadkwasotę.

Większość problemów związanych z kaszlem powinien rozwiązać lekarz rodzinny. Jeśli nie ma możliwości pomóc lub nie wie jak, to trzeba pójść do alergologa, pulmonologa, laryngologa lub ftyzjatry (lekarz od gruźlicy).

CO ZROBIĆ GDY POJAWI SIĘ KASZEL?

Zależy jak długo kaszel się utrzymuje i jak źle się czujesz.

Jeśli czujesz się dobrze i kaszel utrzymuje się zaledwie kilka dni – nie musisz nic robić. Uzupełniaj płyny i przeczekaj go.

Jeśli nie masz innych objawów, ale kaszlesz już dłużej niż 3 tygodnie wybierz się do lekarza rodzinnego. Powinien zlecić Ci prześwietlenie klatki piersiowej (zdjęcie RTG).

Jeśli czujesz się źle lub masz objawy alarmujące: duszność, krwioplucie, chudnięcie, stany podgorączkowe lub gorączka, nocne poty, pilnie skontaktuj się z lekarzem!!

W razie nagłego wystąpienia napadu duszności, kaszlu prowadzącego do trudności z oddychaniem, silnego bólu w klatce piersiowej jak najszybciej wezwij pogotowie ratunkowe – zadzwoń  pod numer 999 (lepiej niż 112).

JAK MOŻNA ZAPOBIEGAĆ KASZLOWI?

Wszystkie poważne przyczyny przewlekłego kaszlu bardziej nasilają się u osób palących – unikaj palenia.

Unikaj zadymionych miejsc – narażenia na bierne palenie.

Jeśli chorujesz na astmę przyjmuj regularnie leki.

Unikaj stosowania leków na kaszel bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem – można narozrabiać i może być gorzej.

Celem uniknięcia grypy zalecam szczepienie przeciwko grypie – trzeba szczepić się co roku – najlepiej we wrześniu.

Osobom po 65 roku życia i wszystkim innym obciążonym chorobą serca lub płuc zalecam szczepienie przeciwko pneumokokom.

JAKIE JEST ROKOWANIE?

Rokowanie zależy od przyczyny wywołującej kaszel – generalnie jest bardzo dobre.

Zdecydowana większość przypadków kaszlu powodowana jest przez samoograniczające się infekcje wirusowe. Kaszel znika samoistnie do 3 tygodni.

Przyczyny kaszlu związane z paleniem papierosów mają często charakter postępujący i nieodwracalny. Gdy rozwinie się np. rak płuc czy POChP rokowanie często jest niepomyślne – zwłaszcza gdy dalej kontynuuje się palenie.

ZAKOŃCZENIE

Mam nadzieję, że udało mi się przybliżyć Ci temat kaszlu??

Czy domyślasz się co może być przyczyną Twojego kaszlu?

Pamiętaj proszę o objawach alarmujących i o fakcie, że najczęstszą przyczyną kaszlu są samoograniczające się infekcje wirusowe.

Ostatnia porcja edukacji w tym wpisie – obejrzyj video z 1946 roku 🙂

SZUKASZ PORADY?

• Jeśli jesteś z Wrocławia lub okolic, to możesz umówić się ze mną na lekarską wizytę domową.
• Więcej informacji o wizytach domowych na mojdomowydoktor.pl
• Aktualności dotyczące wykonywania wizyt domowych znajdziesz na Facebooku Wizyty Domowe Wrocław
• Jeśli chcesz skonsultować ze mną swoją sprawę na odległość, to napisz maila. Porad udzielam wyłącznie odpłatnie, po wcześniejszym  otrzymaniu potwierdzenia zapłaty honorarium w pliku pdf na maila. Koszt porady 100 zł.

Pozdrawiam zdrowo!
Konrad Kokurewicz